نحوه پرورش و نگهداری درخت قهوه

درخت قهوه، درختی همیشه سبز به نام Coffea است. گیاه کافِا (Coffea) از گونه گیاهان گلدار از خانواده روناسیان (Rubiaceae) است که در نواحی گرمسیری رشد می کند. بلندی آن بین ۳ تا ۱۰ متر است و ۳ تا ۵ سال پس از کاشته شدن محصول می دهد. شکوفه های سفید رنگ و خوشبوی قهوه بسیار به گل یاس شباهت دارند. میوه های قهوه تخم مرغی‌ شکل اند و به صورت خوشه‌ آویزان می شوند. هر درخت قهوه حدود ۲۰۰۰ میوه می دهد. بین ۶ تا ۹ ماه زمان لازم است تا میوه قهوه از رنگ سبز به زرد و بعد قرمز یا بنفش بدل شود و کاملاً برسد. برگ های درخت قهوه به رنگ سبز تیره و براق هستند و ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر طول و ۶ سانتیمتر پهنا دارند.

گیاه قهوه معمولاً سه تا چهار سال پس از کاشته شدن شروع به تولید گل می نماید و از این گلها، میوه ی گیاه قهوه نمایان می شود که معمولاً به عنوان گیلاس های قهوه (Coffee Berries) شناخته می شوند، اولین برداشت مفید از این گیاه، پنج سال پس از کشت امکان پذیر می باشد.

این گیلاس ها در حدود هشت ماه بعد از ظاهر شدن گل داده و با تغییر رنگ از سبز به قرمز رسیده می شوند و این زمانی است که محصول باید برداشت شود. میوه قهوه معمولاً حاوی دو عدد دانه قهوه است که از یک طرف محدب و از طرف دیگر صاف می باشند و در امتداد طولی دانه یک شیار دیده می شود. هر یک از دانه ها از یک پوست نازک و سفید پوشیده شده و هر دو دانه که در یک میوه قرار دارند از یک ماده نرم گوشتی شیرینی احاطه شده اند که روی آن را نیز یک غشای نازک به رنگ قرمز تیره پوشانیده است که همان غشای خارجی قرمز تیره میوه می باشد. اما ۵ تا ۱۰ درصد میوه های یک درخت فقط یک دانه در خود دارند.

همه چیز در مورد پرورش درخت قهوه:

هدف از نگارش این محتوا آشنایی شما با درخت قهوه یا همان گیاه قهوه می باشد. بدون اغراق می توان گفت اغلب قهوه دوستان و عاشقان این نوشیدنی خوشمزه، با درخت و نوع گیاه آن آشنا نیستند. به همین دلیل ما در ادامه ی مطلب قصد داریم در مورد این درخت و همچنین نحوه تکثیر گیاه قهوه و شیوه نگهداری درخت قهوه صحبت کنیم.

در خصوص این گیاه، سوالات زیادی مطرح می شود. مثلا اینکه آیا امکان رشد و پرورش آن در آپارتمان و یا حیاط خانه ها وجود دارد یا خیر؟ اگر این مورد، امکانپذیر است هزینه و قیمت رشد و نگهداری این گیاه چقدر تمام می شود؟ و بسیاری از سوالات این چنینی. 

براین اساس، ما در ادامه ی مطلب، علاوه بر معرفی کلی درخت قهوه، به بررسی نحوه تکثیر و همچنین شیوه نگهداری این گیاه می پردازیم. همچنین به معرفی انواع این گیاه و نکاتی که باید در خصوص این درخت بدانید می پردازیم. با ما همراه باشید.

درخت قهوه

درختان قهوه در جهان، به دو گونه ی کلی و اصلی، یعنی گونه های عربیکا یا اربیکا Coffea Arabica و کانفورا (Coffea Canephora) تقسیم می شوند. البته گونه ی کانفورا اغلب به نام روبوستا Robusta شناخته می شود. البته گونه های درختان قهوه فقط به این دو مورد ختم نمی شود. از دیگر انواع درخت قهوه که محبوبیت کمتری در جهان دارند و به همین دلیل، کمتر، کاشت و پرورش داده می شوند می توان به گونه های Coffea Liberica , Excelsa , Stenophylla , Mauritiana و Racemosa اشاره نمود.

شرایط زراعت و رشد گیاه قهوه:

رشد و پرورش این گیاه به یک دوره ی چند صد ساله برمی گردد. طبیعتا رشد این گیاه در انواع شرایط آب و هوایی و خاک، دارای تفاوت هایی می باشد. به عنوان مثال، حرارت و شرایط آب و هوایی بر روی رنگ برگ این درختان، تاثیر می گذارد. به این صورت که هر چه، حرارت بیشتر باشد رنگ سبز  این درختان، روشن تر می شوند.

از دیگر عواملی که بر نحوه ی رشد و زراعت این گونه گیاهی تاثیر می گذارد ارتفاع است. مثلا گونه ی عربیکا در ارتفاعات 3 هزار تا 6 هزار فوتی، بهترین رشد را دارد. البته گونه های گیاهی قهوه می توانند در ارتفاعات کمتر هم، رشد کنند اما در ارتفاعات کم، به دلیل حمله ی آفت ها و حشرات موذی، کشت و پرورش این گیاهان بسیار سخت است.

نحوه رشد و پرورش درخت قهوه:

بدون شک، هر نوع گیاهی برای رشد و پرورش، به شرایط آب و هوایی، خاک و در کل شرایط خاصی نیاز دارد تا بتوان آن ها در محیط های مختلف اعم از آپارتمان ها و خانه ها و گلخانه ها رشد و پرورش داد. گیاهان قهوه نیز از این قاعده مستثنی نمی باشند. 

البته قبل از اینکه در مورد نحوه تکثیر این گیاه در محیط های مختلف صحبت کنیم ابتدا باید این نکته را یادآوری کنیم که تمام قسمت های گیاهان قهوه به جز دانه های رسیده ی آن، سمی می باشند و خوردن آن ها چه برای انسان ها و چه حیوانات بسیار خطرناک است. پس باید به این مورد توجه کنید که این گیاه را در چه محیطی کشت و تکثیر می نمایید و این گیاه در دسترس چه افرادی قرار می گیرد.

نکته ی مهم دیگر، آشنایی با علائم مسمومیت گیاهان قهوه، است که شامل اسهال، استفراغ، حالت تهوع و از این قبیل موارد می باشد. اگر این علائم جدید گرفته نشود و آن را پیگیری نکنید مطمئنا شدیدتر شده و منجر به تشنج و افزایش ضربان قلب و در نهایت سبب مرگ فرد می شود.

با توجه به این نکات و موارد، وقتی به زادگاه اصلی پرورش این گیاه، یعنی کشورهای برزیل، کلمبیا، اتیوپی و اندونزی نگاه می کنیم کاملا در می یابیم که چرا این کشورها چنین محیط و شرایطی برای رشد و پرورش این گیاهان در نظر گرفته اند و پاسخ تمام سوالات خود راجع به شرایط مناسب رشد و پرورش این گیاه، را پیدا می کنیم. پس برای رشد و تکثیر این گیاهان بهترین راه، فراهم آوردن شرایط آب و هوایی و محیطی به مانند این کشورها است.

بهترین شرایط برای نگهداری و رشد درخت قهوه:

خاک مناسب:

این گیاهان علاقه مند خاک های اسیدی هستند. پس اگر بعد از گذشت چند سال مشاهده کردید که این گیاهان گل نمی دهند می توانید با اضافه کردن خزه ی اسپاگنوم، PH خاک را افزایش دهید. همچنین اگر می خواهید این گیاهان را در گلدان، رشد و تکثیر نمایید حتما باید خاک گلدان هایتان علاوه بر داشتن زهکشی عالی، از پایه ی پیت ماس قوی و غنی برخوردار باشد.

نور مناسب و ایده آل:

به طور طبیعی، گیاهان قهوه جزء گیاهان پایین جنگلی محسوب می شوند و در زیر درختان بلند رشد می کنند. پس اگر می خواهید این گیاه را در منزل یا گلخانه و یا مزرعه رشد دهید باید چنین شرایطی را برای او فراهم کنید. این گیاه به هیچ وجه نباید در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرد. چرا که برگ های آن به سرعت می سوزند. لذا در ﺁپارتمان ها، بهترین مکان برای نگهداریشان، در نور پشت پنجره است.

آبدهی:

اکثر افراد با شرایط آب و هوایی کشورهایی نظیر برزیل و اندونزی آشنایی دارند. کشورهایی با بارندگی های طولانی مدت و زیاد. پس به راحتی می توان دریافت که این گیاهان نیز به آبدهی منظم و به موقع، نیاز دارند. خاک این گیاهان، به هیچ وجه نباید خشک شوند. البته از باتلاق شدنشان هم باید جلوگیری کرد.

دمای مطلوب:

اگر می خواهید این گیاه، فقط، سریعا رشد کند می توانید به آن، دمایی بالاتر از حد مجاز دهید اما اگر می خواهید این گیاه گل و میوه بدهد دمای بالا اصلا برای آن مناسب نیست. بهترین دما برای گل دهی و میوه دهی این گیاهان در روز، دمای 20 تا 25 درجه سانتیگراد و در شب 15 تا 20 درجه است. 

آیا می دانید درخت قهوه چیست؟

نحوه تکثیر گیاه قهوه:

کشت و تکثیر گیاهان قهوه به دو صورت زیر انجام می شود:

• روش سنتی:

روش اول، روش سنتی است که بازدهی مطلوبی ندارد. این روش به این صورت است که در ابتدای فصول بارانی، حدود 20 دانه از دانه های قهوه را در حفره هایی می کارند که بیشتر از نیمی از آن ها رشد نمی کنند.

• روش گلخانه ای:

بازدهی روش دوم، بهتر از روش است. به این صورت که ابتدا دانه های را در گلخانه ها می کارند تا جوانه بزنند. بعد از 6 تا 12 ماه، این جوانه ها را به محل مورد نظر انتقال می دهند. حدود 3 تا 4 سال زمان لازم است تا این گیاهان، شروع به گل دهی کنند.

قلمه زنی گیاهان قهوه:

حدود 5 الی 6 هفته زمان لازم است تا این گیاهان، جوانه بزنند. از آنجایی که شاخ و برگ این جوانه ها بسیار لطیف و حساس است لذا به سایه ی بیشتری نیاز دارند. در حال حاضر اغلب قلمه ها و جوانه ها در قلمستان ها و یا محیط هایی مثل گلخانه ها نگهداری و رشد و پرورش داده می شوند و سپس به مکان اصلی برای پرورش، مثل مزرعه ها انتقال می یابند.

میوه های گیاهان قهوه به قدری سنگین می شوند که امکان دارد شاخه های این گیاه را بشکنند بنابراین در زمان رشد و پرورش این گیاهان، داشتن شاخه های محکم و مقاوم، لازم است. به همین دلیل است که ابتدا بر روی این گیاهان، قلمه زنی و پیوند زدن انجام می گیرد و سپس جوانه زنی این گیاه، شروع می شود.

قلمه زنی گیاهان قهوه به این صورت است که از دو شاخه ی پایینی درخت، برای قلمه زنی استفاده می شود.

نحوه تکثیر درخت قهوه

تکثیر گیاهان قهوه در خانه : 

رشد و تکثیر این گیاه در خانه، نیازمند شرایط زیر می باشد:

• خاک غنی از مواد مغذی

• دمای بین 15 تا 25 درجه سانتی گراد

• 4 تا 5 ساعت نور خورشید

• رطوبت لازم و کافی برای خاک

• کمی صبر و حوصله

عموما بوته های قهوه را در مزارع پرورش می دهند اما برگ پهن و سبز این بوته ها سبب شده بسیاری از افراد، از این گیاهان به عنوان گل و گیاهان زینتی در منازل خود استفاده کنند. پرورش این بوته ها در خانه بسیار ﺁسان است اما به هیچ وجه انتظار نداشته باشید که هر روز این بوته ها، یک لیوان قهوه به شما تحویل دهند. این بوته ها در شرایط خانگی، بسیار کم گل می دهند پس انتظار میوه زیاد از آن نداشته باشید. پس اگر قصد برداشت دانه و میوه قهوه را دارید پرورش این گیاه در خانه، اصلا ایده ی خوبی نیست.

ویژگی های رشد درخت قهوه:

شرایط میوه دهی بوته های قهوه، دارای ویژگی هایی است که عبارتند از:

• خاک مناسب برای رشد و میوه دهی این گیاه، باید ترکیبی از کمپوست و خاک باغچه باشد.

• این گیاه، نیازمند رطوبت بسیار بالا و حتی بالای 50 درصد است. این گیاه با رطوبت بالای 90 درصد بسیار سازگار است.

• باید هر دو هفته، به آن، کود ضعیف بدهید و این دوره در زمستان به ماهی یکبار تغییر می یابد.

• ریشه های بوته های قهوه حتما باید نفس بکشند و به مقداری هوا نیاز دارند. پس اگر می خواهید این بوته ها را در گلدان، پرورش دهید حتما باید گلدان هایتان، دارای سوراخ های زهکشی باشند.

• خاک و سایز گلدان تان را هر سال، عوض کنید. این تعویض بهتر است در فصل بهار انجام گیرد.

• برای رشد و تکثیر این گیاه می توانید هم از بذر و هم از قلمه استفاده کنید. اگر می خواهید از قلمه استفاده کنید بهتر است در فصل تابستان، انجام دهید و طول قلمه هایتان، حدود 20 الی 25 سانتی متر باشند.

• اگر نور، بیش از حد، به ریشه گیاه بتابد گیاه می میرد.

• اگر این بوته ها در آب نگهداری شوند به سرعت شاخه و برگ هایشان، زرد و و در نهایت خشک می شوند.

• برگ این درختان در معرض باد، به سرعت خشک می شوند.

• پیوند زدن از طریق دانه و بارور کردن به روش قلمه زدن، دو روش اصلی تکثیر این بوته ها می باشد.