کاوش در آسمان شب همیشه یکی از مهیج ترین و سرگرم کننده ترین تفریحات بشر از گذشته های بسیار دور تا به امروز بوده است. در آسمان چیزهای زیادی وجود دارد که شما می توانید حتی بدون داشتن ابزار مناسب کیهان نوردی؛ یعنی تلکسوپ نیز آن ها را با چشمان غیر مسلح خود نظاره کنید و حسابی لذت ببرید. اما خوب گاهی اوقات نیاز است برای تماشای یک رویداد آسمانی حتما از وسیله ای به اسم تلسکوپ استفاده نمایید و با خرید تلکسوپ مناسبِ خود، حسابی از تماشای تغییر و تحولات آسمانی به وجد بیایید.
در کشور ما موقعیت های مناسب برای رصد ریز و درشت آسمان کم نیست؛ اما قبل از این که بخواهید سیر و سفر خود را در پهنه آسمان شروع کنید به یک تلسکوپ مناسب نیاز دارید که چشمان شما را مسلح کند.
برای خرید تلسکوپ نیازی نیست که حتما علم نجوم و رصد ستارگان را کامل آموخته باشید. تنها با در نظر گرفتن چند اصطلاح که در قیمت گذاری تلسکوپ اهمیت دارند می توانید مدل مناسب را با توجه به سطح علمی خود خریداری کنید. خرید یک تلسکوپ به آنچه که میخواهید از طریق تلسکوپ ببینید و نحوه استفاده شما از آن بستگی دارد.
تلسکوپ چیست و چه کاربردی دارد؟
تلسکوپ به زبان انگلیسی Telescope وسیله ای است که با استفاده از تابش امواج الکترومغناطیسی شما را قادر به دیدن اجرام آسمانی می کند. در گذشته در کشور هند اولین نمونه این وسیله با استفاده از چندین لنز شیشه ای اختراع شد. بعد از آن هم نمونه بازتابی که از چند تکه آینه تشکیل شده بود ساخته شد. در دهه ۱۹۳۰ رادیو تلسکوپ ساخته شد و در سال ۱۹۶۰ میلادی تلسکوپ فرابنفش اختراع و روانه بازار شد. به دلیل شفافیت و دقت بالای تصویر همچنان بعد از گذشت چند سال این وسیله برای دیدن اجرام آسمانی مورد استفاده قرار می گیرد.
تاریخچه تلسکوپ و اهمیت آن در علم نجوم
به محض این که در کلاس نجوم و اخترشناسی ثبت نام کنید باید تجهیزات مورد نیاز خود یعنی تلسکوپ را خریداری کنید. تاریخچه پیدایش تلسکوپ دقیقا مشخص نیست. اما واضح است که گالیله در توسعه این ابزار پرکاربرد در گذر سال ها تلاش زیادی داشته است.
بعد از این که گالیله برای اولین بار تلسکوپ خود را به سمت ماه و سیارات نشانه رفت، تلسکوپ های زیادی ساخته شدند که رفته رفته بزرگتر و پیچیده تر می شوند. تلسکوپ وسیله ای برای دیدن اجرام آسمانی با استفاده از تابش الکترومغناطیسی است. وظیفه یک تلسکوپ این است که با تمام توان نور بیش تری جمع و آن را روی یک آشکارساز متمرکز کند.
تلسکوپ ها در گذشته با هدف ستاره نگری استفاده می شدند؛ اما اکنون کاربرد این وسیله های ارزشمند گسترده تر شده است. خیلی از افراد از تلسکوپ برای تماشا طبیعت و پرندگان استفاده می کنند. گاهی هم رصد کردن یک شی نورانی که هویت نامعلومی دارد با تلسکوپ ممکن می شود.
تلسکوپ ها از گذشته تا به امروز تغییرات زیادی داشته اند. در حالی که برخی از تلسکوپ ها قابلیت یک دوربین شکاری را در ردیابی اشیا آسمانی دارند، برخی قادر هستند به صورت یک چشمی اتوماتیک تصاویر را روی گوشی هوشمند شما ارسال کنند. بنابراین یادگیری علم نجوم امروزه با مشارکت کامپیوتر و تکنولوژی بسیار گسترده تر و ساده تر از قبل شده است.
اجزای تشکیل دهنده تلسکوپ
- عدسی بارلو: این عدسی در واقع در قسمت ابتدایی یعنی جایی که داخل آن نگاه می کنید، نصب شده و و سبب افزایش بزرگ نمایی اجسام می شود.
- فیلتر: این فیلترها با یک استاندارد خاص برای کاهش دادن نور خورشید هنگام مشاهده نور خورشید جلوی آن نصب می شود. نمونه ای که در پشت یا مقابل چشمی قرار می گیرد ممکن است حین دیدن خورشید ذوب شده و به چشم شما آسیب می زند.
- جوینده: تلسکوپ های خیلی کوچکی هستند که برای افزایش بزرگنمایی مقابل نمونه اصلی قرار می گیرند، بدون جوینده ها پیدا کردن اجرام آسمانی کار ساده ای نیست شما با این وسیله به راحتی آن ها را پیدا می کنید.
- چشمی: شما حتی با داشتن لوله اپتیکی و استقرار در محل مناسب هم بدون داشتن چشمی مناسب بازدهی لازم را ندارد. با تنظیم فاصله چشمی می توانید میزان بزرگ نمایی را کم و زیاد کنید.
چه نوع تلسکوپ هایی وجود دارد؟
به جز گزینه هایی مثل دیافراگم و ضریب اف، تلسکوپ ها دارای سه نوع اصلی هستند: شکستی، بازتابی و ترکیبی.
تلسکوپ شکستی
شکستی ها مناسب شروع کار با تلسکوپ هستند و به راحتی قابل شناسایی. شخص برای استفاده از تلسکوپ از چشمی ای که در انتهای آن، در طول مجموعه ای از لنزهای شیشه ای قرار گرفته است نگاه می کند تا شی ای بزرگنمایی شده در آسمان شب را ببیند. شکستی ها برای دیدن دهانه های ماه، سیارات درخشان یا حتی مناظر طول روز و حیات وحش مناسب هستند. به راحتی قابل حمل هستند و برای رهگیری ساده. مدل های قدرتمندتر شکستی گرانتر هستند و به جهت آنکه چشمی آن به زمین نزدیک است نامناسب هستند.
تلسکوپ های بازتابی
تلسکوپ های بازتابی از آینه به جای لنز برای انعکاس استفاده می کنند. این بدین معنی است که چشمی تلسکوپ می تواند در یک نقطه مناسب تری بر روی قسمتی از تلسکوپ قرار بگیرد. از آنجایی که آینه های بزرگ برای تولید ارزان تر از لنزهای بزرگ هستند، ارزش تلسکوپ های بازتابی با توجه به افزایش اندازه آن مناسب تر است.
تلسکوپ های بازتابی انتخاب محبوبی برای افرادی است که می خواهند اعماق آسمان را نظاره کنند (حلقه های زحل، ماه های مشتری، سحابی ها و کهکشان های نزدیک). تلسکوپ های بازتابی به تلسکوپ های نیوتونی نیز مشهور هستند، تنها به این دلیل که نیوتون آن را اختراع کرده است. مدلی که او در سال 1668 اختراع کرد اولین نوع تلسکوپ های بازتابی است.
تلسکوپ ها ترکیبی
نوع سومی از تلسکوپ ها ترکیبی از شکستی و بازتابی است که به تلسکوپ های ترکیبی یا لنز آیینه ای نیز معروف هستند که از لنز و آینه برای ساخت تلسکوپی قدرتمند با لوله ای کوتاه استفاده می کند. مانند تلسکوپ شکستی، چشمی آن در انتهای تلسکوپ قرار دارد اما کوتاهی آن بدین معنی است که سختی دیدن از طریق چشمی را ندارد. تلسکوپ های ترکیبی گرانتر از شکستی و بازتابی هستن اما قابلیت حمل آن ها بسیار بیشتر است.
گزینه های بسیاری از این نوع تلسکوپ ها می توانید پیدا کنید. نکته کلیدی خرید تلسکوپ با برندی معتبر است. از جمله برندهای معتبر می توان به Orion، Celestron، Bresser، Meade و Sky-Watcher اشاره کرد
چه انتظاری از یک تلسکوپ دارید؟
در آسمان اجرام بسیار زیبایی وجود دارد اما نباید انتظار داشته باشید که بتوانید با تلسکوپ تمام تصاویر زیبایی که به عنوان تصویر پس زمینه در موبایل خود ذخیره کرده اید یا عکس هایی که در ویدیو ها و کلیپ ها مشاهده می کنید با بتوانید با تلسکوپ هم به همان زیبایی ببینید.
چند نکته مهم در مورد تصویری که از درون تلسکوپ خواهید دید:
- تصاویر در تلسکوپ ها تقریبا همیشه سیاه و سفید هستند، به جز برخی سیارات و برخی اجرام عمق آسمان
- ستاره ها با بزرگترین تلسکوپ ها نیز، تنها یک نقطه نورانی با رنگ های مختلف دیده می شوند.
- شما می توانید دهانه ها و رشته کوه های سطح ماه را به زیبایی از پشت تلسکوپ نظاره گر باشید اما سطح هیچ یک از سیارات را نمیتوانید با دقت و تفکیک بالا همچون ماه مشاهده کنید.
تلسکوپ چکار می کند؟
جمع آوری نور: عمده ترین کار این وسیله جمع آوری نور است. آن دسته از اجرام آسمانی که در شب نور ضعیفی دارند و با چشم غیر مسلح رویت نمی شوند، باید نورشان به وسیله ی عدسی یا آینه ی تلسکوپ تقویت شود. هرچه قطر آینه یا عدسی تلسکوپ بیشتر باشد، جمع آوری نور نیز بیشتر است.
افزایش توان تفکیک: هنگامی که در شب رانندگی می کنید، در فاصله ی زیاد نور چراغ خودروهای مقابل را به شکل یک نقطه و تک نور می بینید، اما با نزدیک شدن، دو چراغ خودرو به وضوح تشخیص داده می شوند. گرچه این تعبیر ممکن است در مورد رصد اجرام آسمانی صدق نکند ولی مثالی ملموس برای مفهوم تفکیک است.
بزرگ بودن دهانه ی تلسکوپ می تواند توان تفکیک آن را بالا ببرد و شما قادر باشید، یک ستاره با چشم غیر مسلح را دو ستاره یا یک کهکشان را با جزئیات آن مشاهده نمایید.
بزرگ نمایی: برخلاف تصور، بزرگ نمایی مهم ترین کار تلسکوپ نیست، چرا که این خاصیت با تعویض چشمی قابل تغییر است. شما می توانید بزرگ نمایی رصد آسمان را به تناسب نیاز سوژه، انتخاب نمایید.
محدوده ی این بزرگ نمایی مشخص است، به ازای هر اینچ یعنی ۲/۵ سانتی متر قطر دهانه ی تلسکوپ، ۵۰ برابر بزرگ نمایی بدون افت کیفیت، منطقی است.
ویژگی های یک تلسکوپ خوب و باکیفیت:
- طراحی ساده ای داشته باشد و کار با آن بسیار راحت باشد.
- به تنظیم کردن و تعمیر خاصی نیاز نداشته باشد.
- بدنه محکم و مقاومی داشته باشد تا اگر از روی پایه به زمین افتاد شکسته نشود.
- طراحی آن ها به گونه ای باشد که کم حجم و سبک باشند.
- قادر به نمایش دادن اجسام کم نور در نقاط بسیار دور دست باشد.
- به وسیله آن ها قادر به دیدن تصاویر با کیفیت بالاتری باشید.
- لوله اپتیکی این وسیله به گونه ای مهر و موم شده باشد که جلوی ورود هر گونه گرد و خاک به داخل آن گرفته شود.
آیا پایه تلسکوپ مهم است؟
پایه تلسکوپ نگه دارنده آن بر روی زمین است و امکان رهگیری در جهت ها و زوایای مختلف را به آن می دهد. پایه تلسکوپ به اندازه خود تلسکوپ برای وضوح و شفافیت تصویر مهم است. یک سه پایه ارزان با یک لمس کوچک تکان خواهد خورد و تصاویر تلسکوپ را تار خواهد کرد. یک پایه سنگین تلسکوپ را ثابت نگه می دارد تا تصویر واضح دیده شود اما این یعنی قابلیت حمل کمتری دارد. در اینجا نیاز است تا بین بودجه مالی شما و نیاز شما توازن ایجاد شود.
بر روی برخی پایه ها عباراتی مانند alt-az و equatorial حک شده است. این عبارات نحوه تنظیم تلسکوپ برای نشانه گیری به قسمت خاصی از آسمان است. Alt-az که کوتاه شده ی altitude-azimuth به معنای ارتفاع-سمت است، ساده ترین سیستم است. بر روی این پایه تلسکوپ می تواند به سمت چپ-راست و بالا-پایین بچرخد، درست مانند سه پایه دوربین.
پایه های استوایی (equatorial) نیز به همین شکل عمل می کنند، اما قابلیت چرخش آن به گونه ای است که می تواند رد ستاره ها را در آسمان دنبال کند. این ویژگی باعث می شود دنبال کردن ستاره ها و دیگر اجسام در اعماق آسمان در طول زمان امکان پذیر شود.
برخی منجمان آماتور طرفدار پایه های دابسونی هستند. پایه ای از نوع alt-az که از تلسکوپ های بزرگ نیز پشتیبانی می کند. طراحی آن بگونه ای ساده است که می تواند حتی در منزل نیز آن را بسازید.
بهترین مارک تلسکوپ:
- تلسکوپ های اکیوتر
- تلسکوپ های سلسترون
- تلسکوپ های دریسکو
- تلسکوپ های ویکدا
- تلسکوپ های لئوپولد
- تلسکوپ های مدیک
- تلسکوپ های اسکای واچر
- تلسکوپ های دابسونی
- تلسکوپ های مید
- تلسکوپ های استرو مستر
- تلسکوپ های لب
نکات مهم هنگام خرید تلسکوپ
هدف خود را از خرید تلسکوپ مشخص کنید
برخی از افراد تلسکوپ را به موازات مطالعات نجومی خریداری می کنند و بنابراین باید در خرید تلسکوپ آینده نگر باشند. برخی هم رصد آسمان شب را با خرید تلسکوپ دنبال می کنند و صرفا یک کاربر آماتور هستند.
اولین گام در خرید تلسکوپ تعیین نیازها و اهدافتان با توجه به بودجه مالی است. نوع مقر تلسکوپ، تعداد لنز و عدسی های به کار رفته و فاصله کانونی آن در قیمت گذاری موثر هستند. ضمن این که اکثر افراد مبتدی از تلسکوپ های بازتابی استفاده می کنند که ارزان قیمت تر هستند.
به فاصله کانونی تلسکوپ دقت کنید
فاصله کانونی، فاصله میان آینه مقعر(در تلسکوپ های بازتابی) یا عدسی اصلی (در تلسکوپ های شکستی) تا نقطه کانونی است. اساس این فاصله گذاری همان مبحث نور و آینه ها در فیزیک است. با این حال در خرید تلسکوپ به جای فاصله کانونی پارامتر کامل تری تحت عنوان نسبت کانونی استفاده می شود.
برای درک بهتر نسبت کانونی به یک مثال ساده توجه کنید: فرض کنید تلسکوپی با نسبت کانونی 4 نسبت به تلسکوپی با نسبت کانونی 8 دارای سرعت 4 برابر بیشتر است. یعنی تلسکوپی با نسبت کانونی 4 نسبت به تلسکوپ دوم 4 برابر سریع تر می تواند اجرام را ثبت کند.
انتخاب اپتیک مناسب در خرید تلسکوپ
اولین گام در خرید تلسکوپ انتخاب ساختار نوری یا اپتیک آن است. با توجه به تفاوت های دو نوع بازتابی و شکستنی به نظر می رسد که:
- تلسکوپ های شکستی میدان دید وسیع تری دارند.
- لوله های تلسکوپ شکستی نسبت به مدل های بازتابی بلندتر است و قیمت تمام شده آن ها بالاتر خواهد بود.
- نگهداری از مدل های بازتابی دشوارتر است؛ اما در عوض تلسکوپ بازتابی وزن کم تری دارد و سرهم کردن آن ساده تر است.
میزان بزرگنمایی: متاسفانه بخش زیادی از خریداران تلسکوپ در بازارهای داخلی کشورمان بیش از اندازه به میزان بزرگنمایی یک تلکسوپ بها داده و تمام دقت خود را خرج تهیه کردن تلسکوپی می کنند که از قابلیت بزرگنمایی اجرام آسمانی تا حد بسیار زیادی برخوردار باشد! این یک باور کاملا اشتباه و غلط است؛
در این یک تلسکوپ باید بتواند از قابلیت های بزرگتر نمودن تصاویر و زاویه دیدِ خود برخوردار باشد، هیچ شکی نیست اما یادتان باشد که بزرگنمایی یک تلسکوپ را به راحتی و با خرید یک چشمی که در قسمت جلویی این محصول نصب و سبب رفع این نقص برای محصول مورد نظر شما می شود، می توان بطور تمام و کمال مرتفع کرد.
قدرت تفکیک پذیری: یکی از مهمترین مواردی که حتما باید در هنگام خرید یک تلسکوپ به آن توجه داشته باشید، قدرت تفکیک پذیری آن است. در حقیقت شما با در اختیار داشتن یک تلسکوپ قوی در بخش تفکیک پذیری آن، موفق به تماشای تصاویری خواهید شد که با چشم غیر مسلح و حتی در صورت استفاده از آسمان نگارهای بی کیفیت نیز امکان پذیر نخواهد بود. ناگفته نماند که میزان باز شدگی دهانه تلسکوپ در ارتباط مستقیمی با توان و قدرت تفکیک پذیری آن دارد.
جمع آوری نور: همیشه یادتان باشد شما برای این به دنبال یک تلسکوپ مناسب و با کیفیت هستید که بتوانید در تاریکی آسمان شب، موفق به تماشای پدیده های کیهانی و اجرام آسمانی شوید! در حقیقت مهمترین ویژگی این نوع از محصولات کیهان نوردی نیز همین است که باید با استفاده از آینه ها و عدسی هایی که در داخل آنان به کار بسته شده است، نور های معطوف در نقطه دیدرس شما را جمع آوری نموده و سبب روشن تر شدن آن نقطه پیش چشمان شما شوند. فراموش نکنید که هر چه قطر عدسی و آینه به کار رفته در ساخت تلسکوپ بزرگتر باشد، آن تلسکوپ از توانایی بالاتری برای جمع آوری نور در صحنه مورد نظرتان برخوردار است.
قیمت تلسکوپ: همیشه یادتان باشد در بازار فروش تلسکوپ ها هم می توانید با محصولاتی ارزان قیمت مواجه شوید و هم گرانقیمت! دنیای تلسکوپ ها روز به روز در حال پیشرفت و توسعه می باشد و در این بین تنها کسانی می توانند از جدیدترین تلسکوپ ها استفاده کنند که درس رصد آسمانی را خوانده و به نوعی حرفه اصلی آنان، مطالعه در کیهان است.
پس پیشنهاد می کنیم اگر شما خیلی اهل تماشای همیشگی آسمان نیستید و تنها می خواهید هر از چند گاهی با وسیله مناسبی به نظاره آسمان شهرتان بنشینید، فارغ از قیمت تلسکوپ، از ابزارهایی استفاده نمایید که بیشترین استفاده را می توانند برای شما عزیزان به همراه داشته باشند.
روش نگهداری از تلسکوپ
- همان طور که می دانید گرد و خاک دشمن قسم خورده این وسیله است. شما باید بعد از استفاده از این وسیله کاور مخصوص یا یک پارچه روی آن بیاندازید و از ورود گرد و خاک به داخل آن جلوگیری کنید.
- همیشه این وسیله را در قسمتی نصب کنید که کمترین میزان باد آن را تحت تاثیر خود قرار دهد. وزش باد شدید باعث افتادن وسیله از روی پایه و آسیب دیدن آن می شود.
- همچنین نور خورشید هم می تواند به دستگاه شما صدمه وارد کند، در برخی مدل ها یک گاز درون این وسیله وجود دارد که باعث وضوح تصویر بیشتر می شود. نور خورشید می تواند باعث از بین رفتن این گاز شود.
- این وسیله را بهتر است در جایی زیر سایبان نصب کنید، زیرا بارش باران هم می تواند باعث نفوذ به داخل آن شده و یا در بدنه فلزی آن زنگ زدگی ایجاد کند.