صنايع دستي به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي وبه عنوان نمادي از نوع زندگي فرهنگي يک جامعه همواره مورد توجه گردشگران قرار گرفته است ودر استان کردستان به علت ويژگي زندگي سنتي در بسياري از نقاط وعدم استيلاي بخش صنعتي هنوز صنايع دستي استان از لحاظ کيفيت وگستردگي در سطح کشور مطرح است وحتي تعدادي از آنها شهرت جهاني پيدا کرده است.
پيشرفت ساخت صنايع دستي چوبي به علت وجود چوب درختان جنگلي مرغوب از دير باز جزء مشاغل پر رونق مردم استان کردستان است، و از طرفي هم استعداد فراوان در زمينه ياد گيري موسيقي موجب تبديل شدن استان کردستان به يکي از مناطق عرضه وسايل موسيقي به ويژه موسيقي سنتي شده است.
سفالگری و سرامیک سازی :
هنر سفالگری از زمانهای بس کهن در کردستان رایج بوده و ظرفهای سفالین متعددی در زیر زمین کشف شده و نشان می دهد که این هنر در دوره پیش از تاریخ در کردستان مورد توجه فوق العاده مردم بوده و تعدادی از آنها را در گورهای مردگان پیدا کرده اند.
مردم آن زمان اعتقاد داشتند که پس از مرگ مجددا زنده می شوند و به این ظروف احتیاج خواهند داشت و از این رو در هنگام به خاک سپردن مردگان مایحتاج زندگی را هم با آنان دفن می کردند.
در دوره ساسانیان جنس لعاب تکامل یافت و کردستانیها ظروف لعابدار بسیار زیبایی می ساختند که تعدادی از این ظروف از زیر خاک بیرون آمده است. هنر سفال سازی از آن تاریخ به بعد در ایران رونق پیدا کرد و ظروف لعابدار با گل معمولی ساخته می شد و آن از خاک رس بدون ماسه و شن و مواد آهکی بود و این نوع ظروف در کردستان به وفور پیدا می شود.
کاشی کاری:
صنعت کاشی کاری نیز در کردستان رونق بسیاری دارد و این صنعت از قرن سیزدهم هجری قمری به بعد رو به پیشرفت گذاشت و داخل مسجد "دارالاحسان" و مسجد "دارالامان" و خانه های قدیمی سنندج از کاشیهای معرق پوشیده است و هنر ساختن کاشیهای معرق در زمان " امان الله خان اول اردلان " ( -هجری) اوج گرفت و صنعت کاشی سازی در این زمان رو به تکامل گذاشت.
قالیبافی:
قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستباف بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پرارزشترین فرشهای ایران است.
بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و بندرت از طرحهای دیگر استفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریزماهی نقش بته ای، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد.
گلیم:
مشهورترین گلیمهای کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیمهای کردستان به شمار می آید.
سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود.
گلیمهای قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیمهایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیمهای دیگر به فرش- های گره دار ایرانی شبیه است.
منبت کاری:
منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه های گوناگون است.
منبت کاریهایی که بر در امامزاده ها و مشایخ انجام شده بسیار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می دهند و منبت کاری رواج کامل دارد.
اکنون در سنندج معروفترین و زبردست ترین منبت کاران در کارگاه های خود مشغول به کارند همراه با سبکهای جدید، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند.
نازک کاری چوب:
ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود.
امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان،پیپ چپق، عصا ، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.
موج بافی:
یکی دیگر از صنایع دستباف کردستان موج بافی است، کردها از موج برای نگهداری رختخواب و وسایل اضافی بهره برداری می کنند و در ضمن به عنوان پشتی هم از آن استفاده می نمایند و زیبایی خاصی به محل زندگی می دهد.
تهیه موج که مانند پارچه نازک و لطیف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مریوان رواج دارد.
شالبافی:
شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی گیرد.
کلاش و گیوه:
گیوه کفشی دستبافت است و خاستگاه آن مناطق غربی کشور محسوب می شود. در مناطق کردنشین ایران به ویژه استان کردستان نیز نوعی گیوه به نام کلاش بافته می شود که مشهورترین و باکیفیت ترین آن را می توان در روستای اورامان تخت پیدا کرد.
خوب است بدانید که این کفش ها سبک و منعطف هستند و مناسب ترین پاپوش برای سطوح و ناهمواری های کوهستانی به حساب می آیند.
از دیگر صنایع دستی در مناطق كردنشين نوعی گيوه به نام كلاش توليد می شود كه هماهنگی جالبي با لباس كردي دارد. رويه اين كفش از نخ پنبه ای بافته شده و زيره آن از پارچه ی فشرده شده ساخته شده است، به همين دليل كفشی بسيار سبك، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محيط كوهستانی است. توليد كلاش در اصل مختص به اورامان بوده ولی اكنون در تمام شهرهای كردستان توليد می شود.
گیوه چاروق:
همان طور که می دانید گیوه پا افزاری محلی است اما اینکه چرا گیوه بعد از گذشت سال ها هنوز هم طرفداران خود را دارد باید بگوییم چون این محصول سبک، مقاوم، خنک، راحت و ارزان است و روستاییان و عشایر خودشان می توانند آن را تولید کنند. گیوه چاروق یکی از صنایع دستی معروف کردستان است و رویه ای از نخ پرگ و ریسمان های پنبه ای دارد و انتهای آن را با لته های به هم فشرده و یا چرم در هم می کشند. گیوه چاروق برای فصل های بهار تا پاییز بهترین انتخاب برای مردم سخت کوشی است که برای کشاورزی و دامداری باید از راه های صعب العبور بگذرند.
جاجیم بافی:
جاجیم نوعی پارچه دورو و کلفت است که از پشم گوسفند بافته می شود. این زیراندازها معمولا 6 تا 8 رنگ دارند و برای بافت آنها بیشتر از طرح های هندسی و طبیعت الهام گرفته می شود. جاجیم بافی جز چند هنر اصلی مردم کردستان به شمار می رود که بافت آن نیز بیشتر توسط بانوان کرد صورت می گیرد.
نمدمالی:
نمدمالی از صنایع دستی قدیمی کردستان با سابقه ای ۳۰۰۰ ساله است و معمولا برای تهیه زیراندازهای مختلف به کار می رود. برای تولید نمد عملی به عنوان بافتن انجام نمی شود بلکه با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت الیاف ها در هم می روند. مواد اولیه آن پشم حلاجی شده گوسفند، رنگ های طبیعی، آب و صابون است.
الیاف فشرده این نمدها ضد آب و عایق دما است و تولید آن به حدود یک روز زمان نیاز دارد. گرمای حاصل از تماس بدن با نمد سبب گردش خون بهتر در آن ناحیه می شود. اگر از درد کمر و دردهای رماتیسمی رنج می برید می توانید از نمد برای تسکین گرفتگی عضلات نیز استفاده کنید.